توافق هسته‌ای آمریکا با عربستان مطابق مدل برجام خواهد بود

 خبرگزاری مهر، گروه بین الملل-جواد حیران نیا-بنفشه اسماعیلی: ماه آینده عربستان سعودی قرارداد نهایی شده دایر کردن نیروگاه های هسته ای در این کشور را اعلام می کند و دولت آمریکا در این مورد بر سر دوراهی دشواری قرار دارد که یک طرف آن ایجاد درآمد برای شرکت های آمریکایی و قرارداد چند میلیارد دلاری است و طرف دیگر آن سیاست از پیش اعلام شده واشنگتن دایر بر جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته ای.

چنانچه دولت ترامپ بخواهد قرارداد به نفع کنسرسیوم آمریکایی به رهبری «وستینگ هاوس» امضا کند باید قوانین منع گسترش تسلیحات هسته ای را تعدیل کند. در چنین صورتی واشنگتن به ریسک امنیتی بزرگی دست زده و کشورهای خاورمیانه را به رقابت بر سر کسب فناوری هسته ای تشویق خواهد کرد. عربستان درصدد است تا در کنار فعالیت هسته ای از امکان غنی سازی اورانیوم نیز بهره مند شود. همین موضوع موجب تشویش خاطر قانونگذاران آمریکایی شده است. اگر کنگره موافقت کند، یک چنین امتیازی را به عربستان بدهد، آنگاه باید آن را به سایر کشورهایی که خواستار این امتیازند نیز بدهد. پس دیگر باید به اصطلاح «در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای» را تخته کرد.

در این راستا خبرنگار مهر گفتگوهایی با اندیشمندان بین المللی انجام داده است که در ادامه از نظر می گذرد؛

پروفسور «پل پیلار» رئیس سابق بخش تحلیل عملیات سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و از اساتید دانشگاه «جرج تاون» است و تاکنون مسئولیت های متعددی را بر عهده داشته که از جمله آنها می توان به ریاست واحد تحلیل عملیات های سیا در شرق نزدیک، خلیج فارس و جنوب آسیا اشاره کرد. پیلار سابقه حضور در شورای اطلاعات ملی آمریکا را به عنوان یکی از اعضای اصلی آن نیز دارد.

پروفسور آرشین ادیب مقدم رئیس مرکز مطالعات ایرانی مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن است.

«ریچارد مورفی» دیپلمات پیشین و کهنه کار آمریکایی با ۳۴ سال فعالیت در حوزه خاورمیانه و کشورهای عربی، در سال‌های جنگ ایران و عراق سفیر آمریکا در عربستان سعودی بود و سپس معاون وزیر خارجه آمریکا در امور خاورمیانه شد. مورفی اینک با شرکت در شبکه‌های «بی‌بی‌سی»، «سی‌ان‌ان»، «فاکس نیوز» به تحلیل درباره رویدادهای جهان به ویژه خاورمیانه می‌پردازد. وی عضو هئیت امنای دانشگاه آمریکایی «بیروت» در لبنان نیز هست.

پروفسور«فرانک فن هیپل» فیزیکدان معروف هسته ای آمریکا است. حوزه تحقیقاتی «فن هیپل» معاون اسبق امنیت ملی کاخ سفید در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه های تکنولوژی است. وی، پیش از پیوستن به دانشگاه «پرینستون»، به مدت ۱۰ سال مشغول تحقیق در زمینه فیزیک نظری ذرات بنیادی بود و به طور خاص به نگارش آثاری با موضوع پایه و اساس فنی منع اشاعه هسته ای و راهکارهای خلع سلاح، آینده انرژی اتمی و بهینه سازی اقتصاد سوخت خودرو علاقه دارد.

پروفسور شیرین هانتر استاد دانشگاه جورج تاون آمریکا است.

*برخی استدلال می کنند اگر آمریکا با سعودی ها در برنامه هسته ای همکاری نکند روسیه و چین ممکن است در بحث هسته ای با عربستان همکاری کنند و این منجر خواهد شد به تضعیف نفوذ هسته ای امریکا در منطقه. نظر شما در این ارتباط چیست؟

پل پیلار: این یک مسئله تجاری است به این معنا که اگر یک توافق هسته ای به دست آید کارخانجات راکتور و دیگر تجهیزات امریکا تجهیزات لازم را به عربستان سعودی خواهند فروخت. اما در غیاب یک توافق، عربستان می تواند این تجهیزات را از چین و روسیه بخرد.

سعودی ها قطعا از این فرصت به عنوان تاکتیک مذاکره استفاده خواهند کرد هر چند برخی مسائل نیز وجود خواهد داشت از جمله اینکه آیا تجهیزات روسی و چینی نیازهای عربستان را برآورده می کنند یا خیر.

هم روسیه و هم چین کشورهایی هستند که از طرفداران برجام بوده و نمی خواهند ایران به یک کشور دارای سلاح هسته ای تبدیل شود. آنها همچنین نمی خواهند عربستان سعودی نیز به یک دولت  هسته ای تبدیل شود. بنابراین آنها و امریکا از محدودیت ها و ضمانت ها در هر توافق هسته ای جدید که ممکن است در طی مذاکره با عربستان حاصل شود حمایت می کنند.

آرشین ادیب مقدم: من فکر می کنم چنین استدلالی دارای اعتبار است اما ایران بیشتر از هر کشور و متغیر دیگری برای آمریکا دارای اهمیت است.

ریچارد مورفی: عربستان سعودی می خواهد با امریکا در بحث هسته ای به توافق برسد و از حقوقی بهره مند شود که دیگر دولتهایی که با آمریکا در بحث هسته ای به توافق رسیده اند از آن بهره مند شده اند. من اطلاعی از اظهار نظرهای رهبران سعودی که نشان می دهد غنی سازی اورانیوم یا بازفرآوری مجدد سوخت هسته ای را مد نظر قرار داده اند ندارم.

فرانک فن هیپل: صنعت هسته ای روسیه اخیرا در خاورمیانه (ایران، ترکیه، مصر و ...) بسیار مهم بوده و چین نیز دارای صنعت هسته ای بسیار قدرتمند بوده و خواهان تمرکز بر صادرات بیشتر این صنعت به خارج است.

در امریکا صنعت هسته ای تقریبا مرده است. این صنعت در امریکا نمی تواند با نیروگاههای قدرتمند گاز طبیعی، باد و خورشید رقابت کند. من فکر می کنم این قضیه در مورد عربستان نیز صادق باشد.

این کشور جهت توجیه برنامه هسته ای خود مجبورند دیگر انگیزه ها را (پرستیژ، گزینه دست یابی به تسلیحات هسته ای) را دنبال کنند. رهبری ایالات متحده امریکا در طی ۴۰ سال گذشته در مورد سیاست منع گسترش تسلیحات هسته ای بسیار مهم بوده است. با توجه به اهمیت امریکا به عنوان یک قدرت نظامی و اقتصادی بزرگ در دنیا این رهبری می تواند همچنان ادامه داشته باشد.

شیرین هانتر: هم چین و هم روسیه مشتاق افزایش نفوذ خود در منطقه خلیج فارس هستند. روسیه همچنین دلایل اقتصادی جهت برقراری ارتباط با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس دارد.

بنابراین آنها از اینکه بتوانند جایگزین امریکا در منطقه شوند بسیار خوشحال خواهند بود؛ اگر امریکا شرایط عربستان را نپذیرد. با این وجود با توجه به وابستگی عربستان به پوشش امنیتی و تسلیحاتی امریکا، اگر امریکا به طور جدی با مشارکت چین و روسیه مخالفت کند به احتمال زیاد عربستان به دنبال همکاری با چین و روسیه نخواهد بود.

*کدام مدل برای توافق هسته ای عربستان محتمل تر است: برجام یا توافق آمریکا با امارات متحده عربی؟

پل پیلار: باید گفت که توافق هسته ای عربستان از روی هیچ توافق موجودی کپی نخواهد شد. سعودی ها خواهان به دست آوردن امتیازاتی هستند که ایران در برجام به دست آورده و آن شامل آزادی غنی سازی اورانیوم می شود.

اما مدل برجام از دیدگاه سعودی ها دارای ابعاد کمتر جذاب تر است از جمله عدم بازفرآوری پلوتونیوم و یک نظام بازرسی بین المللی بسیار سرزده. بعد دیگر برجام یعنی محدود کردن برنامه هسته ای ایران و عدم کمک امریکا به توسعه آن نیز به مذاق سعودیها خوش نمی آید.

امریکا باید این نکته را مورد توجه قرار دهد که اگر عربستان خواهان کمک آمریکا و دستیابی به تجهیزات ساخت امریکا است، همانطور که امارات متحده عربی دریافت نموده، باید محدودیت های مشابه ای که دولت امارات پذیرفته است را نیز بپذیرد.

آرشین ادیب مقدم: من فکر می کنم اگر حق انتخاب به عربستان سعودی داده شود عربستان احتمالا مدل امارات متحده عربی را به برجام ترجیح خواهد داد. توافق هسته ای ایران دارای محدودیت های مهم و بلندمدت قابل توجهی در تحقیقات و صنعت هسته ای است این در حالی است که مدل امارات متحده عربی آزادی عمل و راه گریز بیشتری به سعودی ها خواهد داد؛ اگر به آنها حق انتخاب بین برجام یا آنچه امارات توانسته از غرب دریافت کند داده شود.

ریچارد مورفی: مدل توافقی که آمریکا جهت توافق با عربستان دنبال خواهد کرد مدلی است که آمریکا با امارات متحده عربی منعقد نموده است.

فرانک فن هیپل: حتی با تاکید قوی بر سیاست منع گسترش تسلیحات هسته ای، ممکن است آمریکا با عربستان سازش نموده همانطور که با ایران سازش کرد. ممکن است ماحصل مذاکرات عربستان و آمریکا توافق موقت مدل برجام باشد.

اگر شما بخواهید نظر شخصی مرا بدانید، من از ممنوعیت جهانی بازفرآوری سوخت هسته ای (شکافت پلوتونیوم) و پایگاههای غنی سازی اورانیوم ملی حمایت می کنم. عدم تمایل ایران به بازفرآوری می تواند به این معنا باشد که ایران از ممنوعیت بازفرآوری حمایت می کند.

با توجه به قانون ممنوعیت تأسیسات غنی سازی اورانیوم ملی، چین، فرانسه و روسیه تأسیسات غنی سازی ملی دارند. تأسیسات غنی سازی اورانیوم در انگلیس، آمریکا و آلمان متعلق به یک شرکت چند ملیتی بریتانیایی-هلندی-بریتانیایی (URENCO) است که یک گام مهم  در ایجاد اعتماد در اروپا پس از جنگ بود.

یک راهبرد چند ملیتی برای غنی سازی در منطقه خلیج فارس اهمیت مشابهی دارد. به جای رقابت برنامه های غنی سازی ایران و عربستان، شما می توانید یک برنامه داشته باشید که در آن  با برخی از شرکا متخصص در فن آوری غنی سازی خارج از منطقه مشارکت داشته باشید.

شیرین هانتر: به احتمال زیاد هر توافقی در مورد برنامه هسته ای عربستان در راستای برجام خواهد بود. عربستان سعودی به طور واضح اعلام کرده است که هیچ توافقی را کمتر از آنچه ایران به دست آورده است نخواهد پذیرفت.